Kasyno oficerskie w Mrągowie – historia i stan obecny

Projekt i budowa (1898 rok)

Kasyno oficerskie w Mrągowie (ul. Wojska Polskiego 6A) powstało pod koniec XIX wieku jako część rozległego zespołu koszar piechoty. Źródła podają różne daty budowy – niektóre wskazują rok 1889, inne 1898 – niemniej przyjmuje się koniec XIX wieku jako czas wzniesienia obiektu​. Budynek zaprojektowano w stylu historyzmu (eklektycznym), typowym dla reprezentacyjnej architektury wojskowej tamtego okresu, z bogato zdobioną fasadą i okazałym portalem wejściowym​. Niestety, brak jest jednoznacznych informacji o architekcie lub konkretnym biurze projektowym odpowiedzialnym za ten gmach – najpewniej był to projekt standardowy pruskiego korpusu inżynieryjnego. Również wykonawcy budowy nie są obecnie znani z nazwiska; budowę finansowały i nadzorowały władze wojskowe Cesarstwa Niemieckiego. Wiadomo natomiast, że cały kompleks koszar obejmował aż 26 budynków z czerwonej cegły, usytuowanych przy dzisiejszej ul. Wojska Polskiego​.

Okres pruski (do 1914) – kasyno i koszary

Od 1 października 1897 roku (tuż po ukończeniu budowy) w mrągowskich koszarach stacjonowały bataliony piechoty mazurskiej i warmińskiej pruskiej armii. Kasyno oficerskie pełniło funkcję klubu garnizonowego – miejsca wypoczynku i rozrywki dla kadry oficerskiej. Był to najbardziej reprezentacyjny budynek w kompleksie koszarowym, co podkreślono bogatym wystrojem architektonicznym elewacji oraz okazałymi drzwiami wejściowymi. Zachowane zabytkowe drzwi kasyna zdobione są fantazyjnymi motywami roślinnymi i noszą inskrypcję „Mit Gott Tritte In” (niem. „Wstępuj z Bogiem”) nad portalem​

– świadczy to o randze obiektu i charakterze przedwojennej tradycji wojskowej. W koszarach mrągowskich przed I wojną światową stacjonował m.in. I Mazurski Pułk Piechoty Nr 146 oraz później II Warmiński Pułk Piechoty Nr 151 (I i III batalion)​it.mragowo.pl, co podkreśla znaczenie miasta jako garnizonu. Samo kasyno służyło oficerom tych jednostek jako miejsce spotkań, uroczystości i życia towarzyskiego.

I wojna światowa – rosyjska okupacja

Wybuch I wojny światowej w 1914 r. przerwał spokojne funkcjonowanie garnizonu. Już 25 sierpnia 1914 roku do Mrągowa wkroczyły wojska rosyjskie​, zajmując m.in. koszary. Przez pewien czas kasyno oficerskie i inne budynki garnizonowe znajdowały się pod kontrolą Rosjan – prawdopodobnie wykorzystywano je na kwatery i zaplecze dla armii carskiej. Okres ten trwał krótko (do czasu kontrofensywy niemieckiej), ale odcisnął swoje piętno na mieście. Bezpośrednio po wojnie, w listopadzie 1918 r., na fali rewolucyjnych nastrojów powstałych po klęsce Niemiec, żołnierze utworzyli w mrągowskich koszarach Radę Żołnierską. W wyniku tego burmistrz Herman Jaenike oraz starosta Georg von Schwerin zmuszeni byli ustąpić ze stanowisk​. Był to echo rewolucji listopadowej, który dotarł nawet do prowincjonalnego Sensburga (dawna nazwa Mrągowa). Wkrótce jednak sytuacja została opanowana przez oddziały rządowe i porządek w mieście przywrócono.

Okres międzywojenny – szkoła policji

Po zakończeniu I wojny światowej Mrągowo na pewien czas utraciło status miasta garnizonowego. Traktat wersalski ograniczył liczebność Reichswehry, a istniejące koszary wojskowe przekazano innym celom. W 1920 roku w budynkach dawnego koszarowca ulokowano Szkołę Policyjną dla Prus Wschodnich (Landespolizeischule Sensburg)​. Kasyno oficerskie przestało pełnić funkcję klubu wojskowego – zamiast tego jego przestronne wnętrza zaadaptowano na potrzeby szkoły policyjnej. Przez całą dekadę lat 20. i na początku lat 30. obiekt tętnił życiem jako centrum szkoleniowe dla kandydatów pruskiej policji bezpieczeństwa (Schupo). Co ciekawe, w pierwszych latach zajęć wykorzystywano salę dawnego kasyna oficerskiego jako salę gimnastyczną – prowadzono tam lekcje wychowania fizycznego, gdy pogoda uniemożliwiała ćwiczenia na zewnątrz​. Szkoła policji w Mrągowie cieszyła się dużym znaczeniem – była jedyną taką placówką dla całych Prus Wschodnich i Zachodnich​. W 1930 roku odwiedził ją nawet ówczesny Oberpräsident (naczelnik prowincji) dr Erich Koch wraz z oficerami – było to duże wydarzenie odnotowane w prasie​. Pod koniec lat 30., w ramach militaryzacji III Rzeszy, szkołę policyjną zlikwidowano (część jej kadry włączono do tworzonego na nowo pułku piechoty)​. Tuż przed II wojną światową koszary znów przejęło wojsko niemieckie – stacjonował tu m.in. I batalion 44. pułku piechoty Wehrmachtu, kontynuując tradycje dawnej placówki wojskowej​.

II wojna światowa – koszary Wehrmachtu i obóz jeniecki

W czasie II wojny światowej dawne kasyno oficerskie pełniło funkcję klubu garnizonowego dla oficerów Wehrmachtu, a sam kompleks koszar był intensywnie wykorzystywany przez armię niemiecką. Mieściły się tu jednostki szkolne i zapasowe. W Mrągowie utworzono także obóz jeniecki (Stalag) – w latach wojny w koszarach przetrzymywano jeńców wojennych różnych narodowości: polskich, francuskich, włoskich i rosyjskich​. Ponadto funkcjonowały tu obozy pracy przymusowej dla ludności cywilnej. Miasto przez większość wojny pozostawało na głębokim zapleczu frontu (Mazury uniknęły działań bojowych aż do 1945 roku), dlatego życie garnizonowe toczyło się względnie regularnie. Dopiero w styczniu 1945, w obliczu ofensywy Armii Czerwonej, niemiecka załoga ewakuowała koszary. Mrągowo zostało zajęte przez wojska radzieckie na początku 1945 roku – część zabudowy miejskiej uległa wówczas spaleniu lub zniszczeniu​. Nie ma pewności, w jakim stanie był budynek kasyna po tych wydarzeniach. Wiadomo jednak, że koszary jako całość przetrwały wojnę na tyle, by wkrótce znów mogły pełnić funkcje wojskowe.

Po 1945 – jednostka Wojska Polskiego

Po przejęciu Mrągowa przez polską administrację w 1945 roku, kompleks koszarowy przy ul. Wojska Polskiego został zaadaptowany przez Wojsko Polskie. Stacjonowała tu przez dziesięciolecia jednostka wojskowa (m.in. zaplecze łączności i logistyki) – kontynuowano zatem militarne przeznaczenie obiektu, tym razem w ramach polskiej armii. Kasyno oficerskie ponownie służyło jako klub garnizonowy, tym razem dla oficerów Ludowego Wojska Polskiego. W budynku odbywały się wydarzenia kulturalne dla żołnierzy, zabawy, projekcje filmowe, działała biblioteka i kantyna. Okres PRL upłynął dla obiektu dość spokojnie – jako własność wojskowa był on utrzymywany w niezłym stanie technicznym. Po 1989 roku jednostka w Mrągowie nadal funkcjonowała, jednak w ramach restrukturyzacji sił zbrojnych została ostatecznie rozformowana w 2002 roku​. Opuszczenie koszar przez armię zakończyło ponad 100-letnią historię obecności wojska w tym miejscu. Budynek dawnego kasyna stanął przed widmem degradacji lub zmiany funkcji, jednak szybko znalazło się dla niego nowe przeznaczenie.